پنج شنبه, 27 شهریور 1393 ساعت 04:30
27 شهریور روز گرامیداشت شعر و ادب و بزرگداشت استاد سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار
(سخنان دکتر علی اصغر شعردوست، به مناسبت بزرگداشت استاد شهریار، استاد مسلم شعر و ادب پارسی، و گرامیداشت روز شعر و ادب)
به مرگ چاره نجستم که در جهان مانم
به عشق زنده شدم تا که جاودان مانم
چو مردم از تن و جان وا رهاندم از زندان
به عشق زنده شوم جاودان به جان مانم
به مرگ زنده شدن هم حکايتي است عجيب
اگر غلط نکنم خود به جاودان مانم
در آشيانه طوبي نماندم از سر ناز
نه خاکيم که به زندان خاک‌دان مانم
هر ساله در بیست و هفتم شهریورماه، همگام با روز بزرگداشت شعر و ادب پارسی، نام و یاد شاعر بزرگ ایران زمین، استاد محمدحسین شهریار دوباره زنده می شود و امسال نیز پس از گذشت 25 سال از خاموشی آن شاعر بزرگ شیعه، انقلابی و بزرگ زبان فارسی و ترکی آذری بار دیگر یاد و خاطره آن بزرگ استاد شعر و ادب ایران زمین را گرامی می داریم به همین مناسبت و به واسطه فرا رسیدن این روز بزرگ در تقویم تاریخ کشورمان دکتر علی اصغر شعردوست، سفیر جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان که خود متولی پایه گذاری این روز به نام نامی شهریار ملک سخن در تقویم کشور می باشند، طی مصاحبه و گفتگویی به تبیین نقش استاد شهریار در شعر فارسی و ترکی آذری، چرایی اهمیت بزرگداشت استاد و همچنین علت نامگذاری سالروز وفات ایشان به نام بزرگداشت روز شعر و ادب ایرانزمین پرداخته اند.
ایشان در ابتدای سخن، شعر را عالی ترین صورت هنر متجلی در کلام خواندند و چنین اظهار داشتند: کم ملتی را می توان یافت که به مانند ایرانیان تا این اندازه به شعر پرداخته باشند و به این مایه و پایه از ضمیر و زمینه دینی، اعتقادی و فرهنگی خود را با زبان شعر بیان کرده باشند. به عبارتی ما ایرانیان در همیشه تاریخ با زبان شعر، نوشت و خواند داشته و با شعر زندگی کرده ایم. شعر همزاد تاریخی ما مردم ایران است و جالب آنکه با این همه همنشینی و قرابت با شعر، کمتر به تعریف و تبیین آن پرداخته ایم. گویا از آشکاری بسیار معنا، نیازی به تعریف دوباره و یا پرداختن مضاعف بدان نداشته ایم.
دکتر شعردوست در باب لزوم اختصاص دادن روزی به بزرگان معاصر ادب ایران زمین، در کنار بزرگان و متأخر این عرصه، در تقویم ملی کشور و چگونگی شکل گرفتن روزی به نام بزرگداشت شعر و ادب همزمان با گرامیداشت سالروز وفات شهریار ملک سخن گفتند: در تقویم تاریخ ما بزرگداشت شاعران بزرگی چون فردوسی، سعدی، مولوی، وجود داشته اند اما به شعر معاصر کمتر توجه شده. این نقیصه ای بود که نظر بنده را به خود جلب کرد اینکه باید به اینگونه هنر یعنی هنر شعر و ادب بخصوص در زمان معاصر، در تقویم سالیانه کشور بپردازیم. به عبارت دیگر ما برای بزرگداشت سایر هنرهای کشور، در طول سال مناسبت هایی در نظر گرفته ایم، برای بزرگداشت هنر عالی سینما در سال چند جشنواره نظیر جشنواره فجر را در سالهای بعد از انقلاب داشته ایم، برای بزرگداشت موسیقی نیز علاوه بر جشنواره فجر چندین جشنواره هم در طول سال برگزار می شود همچنین در خصوص هنرهای تجسمی و سایر وجوه هنر. اما در تقویم سالیانه ما برای بزرگداشت شعر و ادب روزی دیده نشده بود. روزی که در آن به شاعران جوان توجه شود، شعر نمونه انتخاب شود و مورد تشویق قرار گیرد و در آن روز فرصت و امکان چاپ آثار شاعران نوجوان و نو پرداز، و نظایر چنین فرصت هایی بوجود آید.
پس از پی بردن به لزوم اختصاص یافتن روزی در تقویم کشور برای بزرگ داشت شعر و ادب، آنچه مورد بحث واقع گردید زمان این روز و همگام بودن آن با یکی از رویداد های فرهنگی و هنری مناسب و موافق با شعر معاصر ایران بود. و طبیعی بود که می باید به سراغ شاعران می رفتیم. اگر از میان شاعران متقدم که هرکدام به مانند ستون های استوار، کاخ رفیع ادب و شعر فارسی را همچنان بلند و پا برجا نگه داشته اند، انتخاب می کردیم، باعث بحث و گفتگوی فراوان می شد. عده ای بر آن بودند که می باید فردوسی را برگزینیم چراکه حماسه سرای بزرگ ایران زمین است و هزاران سال پیش شاهنامه را سروده کتابی گرانسنگ که همچنان در تاریخ ادب پارسی و در تاریخ ادبیات دنیا به عنوان یک شاهکار ادبی بشمار می آید. عده ای معتقد بودند که ما باید حافظ را انتخاب بکنیم که زبان تغزل ایران است و زیباترین آثار دل انگیز زبان فارسی از آن این شاعر شیرین سخن می باشد. و عده دیگر معتقد بودند که باید سعدی را انتخاب کرد اشعار حکمت آمیز و ماندگار زبان فارسی از زبان این شیخ اجل جاری شده است. اما هر کدام از این بزرگان را که انتخاب می کردیم، باز جای بحث باقی می ماند که چرا آن دیگری نه؟
و اما از سوی دیگر ما در انتخاب روز بزرگداشت شعر و ادبیات ایران به دنبال شاعران متأخر بودیم. شاعران امروزین، شاعرانی که مردمان ما با آنان زیسته باشند، آنها را دیده باشند و آنها نیز در دوران ما نفس کشیده باشند. با مردمان ما در زندگی شریک بوده باشند، در غم های مردم غمخوار و در روزهای شادی آنها شاد بوده باشند. با این نگاه در میان شعرای معاصر من به عنوان یک دانش آموخته رشته زبان و ادبیات فارسی، شهریار را با مشورت بسیاری از استادان نامی روزگارمان، انتخاب کردم و طی نامه ای بدین مضمون، سالروز وفات ایشان را به عنوان روز بزرگداشت شعر و ادب فارسی به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد کردم.
" جامعیت و ممتاز بودن استاد شهریار در حوزه های مختلف شعر اعم از فارسی و ترکی آذری، فضایل اخلاقی و یک دهه حیات پرنشاط همراه با انقلاب اسلامی که استاد از آن به عنوان جهاد قلمی یاد کرده است و همچنین شهرت فراوان وی به عنوان شاعر محبوب کشور در نظر خواهی های متعد قبل و پس از انقلاب اسلامی و اشتهار وی در جهان و بویژه کشورهای پیرامون، ضروری می نماید که نام استاد شهریار و به این طریق شعر معاصر، به عنوان یک نوع ادبی که مردمان ایرانزمین به آن در جهان اشتهار دارند، همه ساله گرامی داشته شود. به دلایل مذکور و دلایل فراوان دیگر پیشنهاد می کنم روز 27 شهریور هر سال، همگام با وفات استاد فرزانه روانشاد، به عنوان سالروز استاد شهریار و روز شعر در کشور نامگذاری شود. که طبعا این اقدام علاوه بر تکریم از شخصیت جهانی شهریار ملک سخن که در همه کشورهای پیرامون بزرگ داشته می شود، موجب بزرگداشت علم و فضیلت و هنر و آفرینش های هنری و رونق شعر در کشور خواهد شد."
که پس از بررسی کارشناسانه شورای انقلاب فرهنگی و ارجاع نامه به شورای فرهنگی عمومی کشور و پس از چندین جلسه بحث و بررسی، این پیشنهاد به عنوان مصوبه از سوی شورای فرهنگی عمومی تصویب و به شورای عالی انقلاب فرهنگی بازگردانده شد و از سوی این شورا تنفیض گردید و از آن سال به بعد همه ساله روز 27 شهریور به عنوان روز بزرگداشت شعر و ادب فارسی و روز بزرگداشت استاد شهریار گرامی داشته می شود.
سفیر جمهوری اسلامی ایران در بیان علت انتخاب سالروز وفات استاد شهریار به جای تاریخ تولد آن شاعر بزرگ ایران زمین به عنوان همزمانی برای روز بزرگداشت شعر و ادب، در دست نداشتن زمان دقیق تاریخ تولد استاد بواسطه اختلافات موجود در احتساب روز و ماه آن در شمسی و قمری، و در مقابل، درک حضور و حیات شاعر، همچنین وفات ایشان توسط شاعران هم عصر ایشان که خود موجب اتفاق نظر مستند در بیان تاریخ درست و دقیق وفات استاد می باشد را از جمله مهمترین علت برگزیدن تاریخ وفات برای اختصاص دادن به بزرگداشت این روز دانستند.
دکتر شعردوست همچنین توفیق شهریار و برخوردای از اقبال عام، که خود شاعر از آن به « نعمت خداداد» یاد می کند را موجب شهرت وی به عنوان شهریار ملی ایران در نزد مردم این سرزمین دانستند که البته در این خصوص توانایی این استاد بزرگ در سرودن شعر به انواع قالب های شعری را نیز باید در این اقبال سهیم دانست. ایشان در این باب چنین خاطرنشان ساختند: بی شک توانایی شگرف استاد شهریار در انواع قالب های شعری خود مقوله ای بزرگ است تبحر وی در این زمینه تا آنجاست که، او را آخرین وارث خدایان غزل و به عنوان شاعری که غزل نو را آفریده می شناسند. چراکه عده ای معتقد بودند بعد از دوران مشروطیت، دیگر دوران غزل به سرآمده و غزل سرایی دیگر به اوج خود رسیده است. اما شهریار با نگاهی دیگر و با آفرینش غزلیات نوآیین، علاوه بر اینکه سنت های ادب پارسی را پاس داشت و به شعرای متقدم خود توجه کرده، به موازات آن یک تحول جدی در عرصه غزل فارسی بوجود آورده. جریانی که امروزه با نام غزل نو به موازات شعر نو به حیات خود ادامه می دهد. از همین رو شهریار را می توان پس از دوره بازگشت و مشروطیت، احیاگر غزل فارسی و نیز پدر غزل نو دانست. بی شک رویکرد ویژه شهریار به غزل موجب شد که غزل دیگرباره به عنوان پویاترین گونه شعر فارسی در اذهان راه پیدا کند. از نمونه این غزل های شیواست:
از تو بگذشتم و بگذاشتمت با دگران
رفتم از کوی تو لیکن عقب سرنگران
ما گذشتیم و گذشت آنچه تو با ما کردی
تو بمان و دگران وای به حال دگران
رفته چون مه به محاقم که نشانم ندهند
هر چه آفاق بجویند کران تا به کران
میروم تا که به صاحبنظری بازرسم
محرم ما نبود دیده کوته نظران
دل چون آینه اهل صفا می شکنند
که ز خود بی خبرند این ز خدا بیخبران
شهریارا غم آوارگی و دربدری
شورها در دلم انگیخته چون نوسفران
از سوی دیگر غیر از قالب غزل ما در وجود استاد شهریار با شاعری دیگر مواجه هستیم که با آفریدن برخی از منظومه ها و قطعات نو، از یک سو آثار ارجمندی به گنجینه شعر ایرانی افزوده و از سوی دیگر به جریان طبیعی و سالم شعر نو و تثبیت جایگاه آن کمک کرده است. درواقع مکتب شهریار که در مجموعه دیوان های استاد با همین عنوان چاپ شده نیز با همین اشعار شکل گرفته. بگونه ای که هم خود شاعر و هم منتقدان این بخش از آثار شهریار را از درخشان ترین سروده های استاد دانسته اند.
دکتر شعردوست در ادامه سخنان خود تمایز و تشخص اشعار مکتب شهریار را پیش از اعتبار قالب و فرم ظاهری، مرهون رمانتیسیسم قالب آن اشعار دانسته و در این خصوص از شعرهای استادشهریار نظیر (دو مرغ بهشتی)، (هذیان علم)، ( قهرمان استالینگراد)، (افسانه شب)، (ای وای مادرم)، (راز و نیاز)، (پیام به انیشتین) نام بردند.
ایشان، ایمان و اعتقاد راسخ شاعر که از محدوده زندگی فردی وی فراتر رفته و در شکل شخصیت و حیات ادبی وی شکل گرفته را از دیگر عوامل موثر درگزینش استاد شهریار برای همگامی با بزرگداشت روز شعر و ادب دانستند و در این باب چنین بیان نمودند: شهریار هم در زندگی شخصی و انسانی خود به عنوان یک انسان مومن و معتقد و متدین بوده و هم در عقاید و نظرات خود از آغاز به مذهب توجه خاص داشته و خود از ارکان شعر مذهبی است و در این زمینه آثار بسیار دارد. نظیره ها و نوحه های مهمی به زبان ترکی و فارسی که در زبان مردم جاریست.
من در برخی از نوشته هایم شهریار را به مانند یکی از ارکان شعر تشیع یاد کرده ام. اکنون هم می گویم که کدامیک از شاعران همعصر ما شعری به بلندی و لطافت مناجات سروده که همگان با هر میزان اعتقاد، ابیاتی از آن را در یاد نداشته باشد؟!
|
علي اي هماي رحمت تو چه آيتي خدا را
|
|
که به ماسوا فکندي همه سايه‌ي هما را
|
|
دل اگر خداشناسي همه در رخ علي بين
|
|
به علي شناختم به خدا قسم خدا را
|
|
به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند
|
|
چو علي گرفته باشد سر چشمه‌ي بقا را
|
|
مگر اي سحاب رحمت تو بباري ارنه دوزخ
|
|
به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را
|
|
برو اي گداي مسکين در خانه‌ي علي زن
|
|
که نگين پادشاهي دهد از کرم گدا را..........
همصدایی شهریار با انقلاب اسلامی نیز منبعث از همین افکار و اعتقادات مذهبی استاد است. استاد از نخستین روزهای آغاز انقلاب و حتی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تا لحظه ای که جان در بدن داشت با دم مسیحاییش به مدد انقلاب آمد.
دکتر شعردوست در خصوص پایبندی و توجه ویژه استاد شهریار به اعتقادات پاک معنوی و مذهبی و تعهد ایشان به انقلاب، وطن و مدافعان وطن و اهمیت آن در نظر استاد به خاطره خود از حضور و دیدار با مقام معظم رهبری یاد کردند که در آن جلسه، ایشان فرمودند: " شهریار آنقدر پاک اعتقاد بوده است که بی هیچ چشم داشت و بی هیچ جیفه دنیوی تنها برای اعتقاداتش شعر می گفت. حتی برای کسانی که آنها شهریار را نمی شناختند" سپس به سروده شهریار برای یکی از امیران ارتش اسلام در دوران دفاع مقدس، سرلشکر غفوری اشاره کردند و در ادامه ماجرا گفتند که مقام معظم رهبری روزی از این مقام لشکری می پرسند که: "آیا شما شهریار را می شناسید؟ چراکه من شعری دارم که ایشان برای شما سروده" که این امر خود موجب شگفتی و تعجب مخاطب شعر می شود.
سفیر کشورمان در ادامه سخنان خود افزودند: مردم ایران مکرر دیده اند که شهریار نه تنها برای رزمندگان جبهه اسلام و برای رزمندگانی که عازم جبهه بودند شعر می سرود، بلکه بعضا خود لباس بسیجی بر تن می کرد و در صف اعزام شوندگان به قرائت اشعار خود می پرداخت.که این حاکی از عشق شهریار بود. به گفته خود استاد، پیروزی انقلاب اسلامی به مثابه دمیدن روحی دیگر در وجود استاد بود و ما نیز مجموعه سروده هایی که استاد شهریار پس از سال 57 سروده اند را در یک کتاب مستقل با عنوان «شهریار و انقلاب اسلامی» به چاپ و نشر رسانده ایم.
در عرصه شعر ترکی نیز، دکتر شعردوست از استاد ملک سخن به عنوان استاد بلندپایه ای یاد کردند که کسی را یارای همانندی با وی نیست: در تاریخ ادبیات کمتر می توان شاعری را یافت که بر دو زبان احاطه داشته باشد و توانسته باشد به هر دو زبان شاهکاری بی نظیر بیافریند. شهریار در کنار اینکه در عرصه غزل شاعر بس بزرگ است و کسی را یارای هماوردی با او نیست، با سرودن (حیدر بابایه سلام) و (سهندیه) و اشعاری از این دست در حقیقت در زبان ترکی که زبان مادری استاد است، اشعاری می آفریند که در زمره اشعار ناب بشمار می آیند. به بیان دیگر استاد شهریار همچنانکه در زبان فارسی به عنوان شاعری بزرگ و بلندآوازه محسوب می گردد، در زبان ترکی نیز به عنوان رکنی رکین و مهم بشمار می رود و این برای شاعری 2 زبانه جای مباهات بسیار دارد که در هر 2 زبان شعر شاهکار بسراید و از حد طبع آزمایی در یک زبان فراتر رود.
سفیر جمهوری اسلامی ایران در بیان جایگاه و چرایی اهمیت اشعار ترکی استاد شهریار چنین گفتند: استاد شهریار در روزگاری به شعر ترکی توجه کرد که در شعر فارسی غوغایی افکنده بود و به تعبیری دیگر آن هنگام که استاد سرودن اشعار آذری را آغاز کرد، به اعتبار آثار فارسی خود در عرصه فرهنگ و ادبیات معاصر چهره ای محبوب و شناخته شده بود و اولین دیوانی که از شهریار منتشر شد، بزرگان ادب فارسی بر آن مقدمه نوشتند. که اگر شهریار اینگونه شناخته شده نبود، با وجود محدودیت های سیاسی و امنیتی نظام ستم شاهی نمی توانست شعر ترکی آذری را به این شکل رواج دهد. وی در این زمان در شعر ترکی مسیر ویژه ای را پیمود و به تعبیر خود استاد خنجر را به خرما تبدیل کرد. در همان سالها منظومه (حیدر بابایه سلام) که فراز قله آثار ترکی شهریار است را سرود که نه تنها بر آثار شاعران ترکی گوی ایران بلکه در شعر شاعران جمهوری آذربایجان، جمهوری های آسیای میانه و ترکیه اثر فراوان گذاشت.
|
از سوی دیگر رویکرد شهریار به شعر ترکی در شرایطی صورت گرفت که به گفته خود استاد در آن دوره اشعاری که به زبان ترکی در ایران چاپ می شدند، نه از نظر کیفیت و نه از نظر کمیت نمود چندانی نداشتند. ظهور شهریار در این مقطع حساس به نجات شعر آذری منجر شد. پس از مدت طولانی که شعر ترکی در ایران با ایستایی مواجه بود تنها شاعر بزرگ چیره دستی مانند استاد شهریار می توانست به شعر ترکی آذری این چنین رواج بخشد و طرحی نو دراندازد.
مطلب مهم دیگری که باز در این مورد قابل توجه می باشد این است که با توجه به شرایط سیاسی آن سالها و گرایش برخی از نیروهای فرهنگی به برخی دیدگاههای خاص، قصد سوء استفاده از زبان آذری را داشتند . اینکه شهریار به عنوان یک شیفته مفاهیم دینی و خادم صادق زبان و ادبیات فارسی و همچنین چهره ای میهن پرست از همه بازی های سیاسی روزگار دور به یاری شعر ترکی آذری شتافت خود یک قدم بسیار مهم و اثرگذار محسوب می گردد.
دکتر شعردوست حضور قدرتمند شهریار را در عرصه شعر ترکی آذری از دو نظر حائز اهمیت خواندند و در توضیح آن افزودند: شهریار توانست بدور از هدف های سیاسی مکتبی نو در شعر ترکی آذری بنیانگذاری کند و توجه شاعران آذری را به ارزشها و معاییر زیباشناختی شعر جلب نماید و از سوی دیگر کسانی را که از شعر ترکی آذری به عنوان یک حربه سیاسی به نفع بیگانگان بهره می بردند خلع سلاح کند. این کوشش شهریار حتی کرملین نشین ها را به صرافت تطمیع شاعر انداخت تا آنجاکه برای شهریار پیشنهاد جایزه ادبی لنین را در آن روزگار مطرح کردند که با هوشیاری شهریار، این شاعر بزرگ ملی ایران به شکست انجامید. و البته بیان دلایلی از این دست خود ثابت می کند که در آن روزگار جز شهریار کسی یارای یاری شعر ترکی آذری را نداشت. هرچند که شاعر حدود 20 درصد از سروده هایش را تنها به زبان مادری سروده اما با همین دیوان کوچک توانسته است جایگاه بسیار والا و شایسته را در شعر ترکی آذربایجانی کسب کند. بر اساس اشعار ترکی شهریار آثار بسیاری در کشورهای دیگر سروده شده و نیز پژوهش هایی که درباره زندگی و شعر وی انجام یافته نشانگر آن است که هنر شهریار چگونه از مرزها فراتر رفته است.
سفیر کشورمان در پاسخ به این پرسش که « به چه سبب آثار شاعری که مطالعات و تجربیات ادبیش اغلب به زبان فارسی بوده و در شرایطی که شعر و ادب ترکی آذری در ایران چندان جایگاهی نداشته به سرودن شعر ترکی آذری پرداخته و آثار این شاعر پارسی گوی به زبان ترکی تا این اندازه مورد توجه واقع شده؟ » گفتند: در باب اینکه در کشورهایی که زبان زبان ترکی است و تمام آفرینش های ادبی به زبان ترکی است و همه مطالعات به زبان ترکی صورت می گیرد، اما شعرها اینگونه مرزها را در می نوردد و اینگونه در زبان عموم جاری می شود، آنچه به ذهن من رسیده این است که علت نفوذ شعر ترکی آذری شهریار از ترکیه، قفقاز تا آسیای میانه و تا فراتر از آن این است که شعر شهریار ریشه در ژرفای اسلامی ایرانی دارد و آثار او به اعماق سنت های مشترک مشرق زمین اشارت دارد. درحالیکه مثلادر کشوری مثل ترکیه شاعران و منتقدان این کشور نه تنها به تأثیر شعر غرب به این کشور معترفند بلکه از آن به عنوان یک حادثه فرخنده یاد می کنند و بعضا بدان افتخار می کنند و شعر مدرن بعد از تشکیل جمهوری را شعر ترکی - اروپایی می گویند، در برخی از جمهوری های مسلمان نشین آسیای میانه و قفقاز هم اگرچه زبان ترکی و در واقع گونه هایی از زبان ترکی زبان رسمی و ادبی محسوب می شد اما شعر بیشتر از آنکه به میراث ایرانی –اسلامی متکی باشد به تجارب و آموزه های شعر روسی –اروپایی مستحضر بود. اما شعر شهریار چون مستحضر به فرهنگ اسلامی بود، چون مستحضر به فرهنگ دیرپای اسلامی ایران بود اینگونه توانست همه مرزها را درنوردد و می بینیم که برای حیدر بابایه سلام ده ها نظیره در جمهوری آذربایجان، ترکیه، اسیای مرکزی و عراق و دیگر جاها سروده می شود.
بر روح بزرگ استاد شهریار درود می فرستیم و امیدواریم ایران سربلند و آباد و مستقل همواره فرزندانی همچون شهریار بزاید و به این فرزندان خود در عرصه گیتی ببالد و افتخار کند.
منتشرشده در
مقاله
آخرین‌ها از Super User
- درگذشت احياگر موسيقي «فلك» ، صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/12/2
- بعثت شادابي حيات - صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/11/18
- حضور در تئاتر لیلی و مجنون در تالار وحدت ؛ نمایشی از یعقوب صدیق جمالی
- عکس خوانی دکتر شعردوست (دیپلمات سابق و پژوهشگر آسیای میانه و قفقاز)
- بزرگداشت هشتادوچهارمین سالگرد تولد استاد ساوالان
